ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ «Δεσποινίς Στεφανόπολι» του Μιχάλη Ψύλου 29.6.2021
Νομισματικό Μουσείο
Είναι με ιδιαίτερη χαρά που συμμετέχω στη σημερινή εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Μιχάλη Ψύλου, « Δεσποινίς Στεφανόπολι»
Πρόκειται για ένα συναρπαστικό βιβλίο…
Στο επίκεντρο της αφήγησης, η Ιωάννα Στεφανόπολι, μια σχετικά άγνωστη στους περισσότερους από μας, εμβληματική γυναικεία προσωπικότητα στην οποία ο Ελληνισμός οφείλει πολλά : πρώτη γυναίκα που φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1890 και που συνέχισε ένα χρόνο αργότερα, σε ηλικία 16 ετών, τις σπουδές της στο Παρίσι. Δημοσιογράφος και κατόπι Αρχισυντάκτρια της γαλλόφωνης εφημερίδας Messager d’ Athenes που είχε ιδρύσει ο πατέρας της το 1875. Πρώτη γυναίκα διορισμένη από τον Ελευθέριο Βενιζέλο επικεφαλής της Διεύθυνσης του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων το 1913. Υπέρμαχος των εθνικών συμφερόντων, τεκμηριώνει και αναδεικνύει μέσα από τα άρθρα της και τα βιβλία της στη διεθνή κοινότητα την Ελληνικότητα της Μακεδονίας, την προσπάθεια εκβουλγαρισμού της Μακεδονίας από το βουλγαρικό Κομιτάτο, τη Ρουμανική προπαγάνδα και την προσπάθεια οικειοποίησης των Βλάχων της Πίνδου, τις διώξεις εναντίον των Ελλήνων από τους Τούρκους στην Ήπειρο, στην Κωνσταντινούπολη , στη Σμύρνη.. Είναι η πρώτη που εισάγει στο διεθνές λεξιλόγιο το όνομα «Δωδεκάνησα» αντί για Ανατολικές Σποράδες, που αναδεικνύει ήδη από το 1912 ενώπιον της διεθνούς κοινότητας το ζήτημα και αγωνίζεται ενάντια στην ιταλική κυριαρχία μέχρι να επιτευχθεί το 1948 η Ένωση των νησιών με την Ελλάδα. Ελληνίδα μέχρι το κόκκαλο, έτοιμη να υπερασπιστεί με κάθε μέσο τις εθνικές επιδιώξεις και συγχρόνως ανοιχτή στον κόσμο, υπέρμαχος της ειρήνης και της διεθνούς συμφιλίωσης…Υποστηρίζει το 1918 με πάθος την Κοινωνία των Εθνών που προωθεί ο Πρόεδρος Wilson συν διαμορφώνοντας με τον Βενιζέλο το μνημόνιο για τις Ελληνικές διεκδικήσεις προβάλλοντας το δικαίωμα της Ελληνικής πλειονότητας στη Μικρά Ασία σε αυτόνομη εξέλιξη… Λίγα χρόνια αργότερα, το 1924, προτείνει τη δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης ως αντίδοτο στις συρράξεις και την εχθρότητα των Ευρωπαϊκών λαών μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο και τους ταπεινωτικούς όρους που αποδέχθηκε η ηττημένη Γερμανία. Θερμή οπαδός του Βενιζέλου, ως πολιτική αρθρογράφος αλλά και πρεσβευτής των Ελληνικών θέσεων στο εξωτερικό, δίνει μάχες για την υποστήριξη των θέσεών του, αναλαμβάνοντας και το κόστος της ανεξάρτητης στάσης της μέσα στην πολυτάραχη πραγματικότητα της εποχής…
Η παρουσία της Στεφανόπολι στην Αθηναϊκή κοινωνία στο κατώφλι του 20ου αιώνα υπήρξε αδιαμφισβήτητα ανατρεπτική. Κι αυτό γιατί δεν αρκέσθηκε να προωθήσει από την εξέδρα τα δικαιώματα των γυναικών για ισότιμη πρόσβαση σε εκπαίδευση ή στην εργασία, όπως άλλες πρωτοπόρες γυναίκες της εποχής που στήριξαν μεν την χειραφέτηση της γυναίκας αλλά δεν αμφισβήτησαν τις προτεραιότητες και τις ανδροκρατούμενες δομές του αστικού και συντηρητικού περιβάλλοντος της εποχής. Αντίθετα, δεν δίστασε να μπει η ίδια, στο άκρως ανταγωνιστικό γήπεδο του Τύπου, της επιχειρηματικότητας και της πολιτικής, να αμφισβητήσει με την δράση της τα ανδροκρατούμενα πρότυπα και να δώσει τις μάχες της από θέση ισχύος και όχι αδυναμίας ..Όπως εκμυστηρεύεται η φίλη της η Μέλπω, η Ιωάννα Στεφανόπολι υπήρξε «κυρίαρχη της εικόνας της ,του χώρου και του χρόνου της , χάρη στην ελευθερία που της έδωσε η θέση που κατέκτησε στην αθηναϊκή κοινωνία με το σπαθί της.. Από τη δουλειά και το έργο της εξασφάλισε όχι μόνο τον άρτο τον επιούσιο αλλά και μια μοναδική κοινωνική ταυτότητα. Γκρέμισε την εντύπωση ότι ο κόσμος των επιχειρήσεων παραμένει το πιο απαραβίαστο αντρικό ιερό , κάτι σαν σκοτεινή και ανδροπρεπή μαφία …» ( σελ 442) . Στην εποχή μας, που τα φαινόμενα έμφυλης βίας πολλαπλασιάζονται επικίνδυνα και προωθούνται άμεσα ή έμμεσα σεξιστικά πρότυπα που υπονομεύουν το θεμελιακό δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος και υποβαθμίζουν την ισότιμη συμμετοχή της γυναίκας στα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, το παράδειγμα της Ιωάννα Στεφανόπολι αποτελεί πηγή έμπνευσης και οδηγό στάσης ζωής.
Πέρα όμως από την παρουσίαση αυτής της εξέχουσας προσωπικότητας, το βιβλίο ανοίγει για όλους εμάς τους αναγνώστες παράθυρο σε μια ολόκληρη ιστορική περίοδο , που σφράγισε την εξέλιξη της χώρας μας μέχρι τις μέρες μας. Μέσα από την γλαφυρή εξιστόρηση των ιστορικών γεγονότων και τις πολύ ενδιαφέρουσες και άγνωστες πτυχές της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής της Αθήνας από τις αρχές έως τα μέσα του 20 ου αιώνα, ο Μιχάλης Ψύλος μας προτρέπει να συνδέσουμε το τότε με το τώρα, να αναζητήσουμε τα βαθύτερα αίτια των διαρκών κλυδωνισμών που διαμορφώνουν την ιστορική μας πορεία και να κατανοήσουμε καλύτερα τις πολιτικές εξελίξεις και την κοινωνική συμπεριφορά μας.
Επιτρέψτε μου να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις που επιβεβαιώθηκαν διαβάζοντας το βιβλίο που κρατάμε στα χέρια μας και που αποτελούν συνδετικούς κρίκους του τότε με το τώρα.
Καταλήγω στο συμπέρασμα ότι η συστημική αστάθεια που διέπει την συγκρότηση του Ελληνικού κράτους τα τελευταία 200 χρόνια αποτελεί ίσως την πιο σημαντική γενεσιουργό αιτία των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων στη χώρα μας . Η διαιώνιση της αβεβαιότητας- γεωπολιτικής, οικονομικής , θεσμικής – έχει διαμορφώσει και επηρεάσει καταλυτικά την ταυτότητα, την συμπεριφορά και τον ψυχισμό του σύγχρονου Έλληνα και της Ελληνίδας . Προκαλεί έλλειψη εμπιστοσύνης σε θεσμούς και ανθρώπους, αποθαρρύνει τον μακροχρόνιο σχεδιασμό και οδηγεί στη σύναψη βραχυπρόθεσμων συμβολαίων και επιθετικών συμπεριφορών . Η αλλαγή πλεύσης είναι δύσκολη: προϋποθέτει την συγκρότηση μιας συμμαχίας τολμηρών αλλά φωτισμένων προσωπικοτήτων που δεν θα διστάσουν, όπως η Στεφανόπολι, να ονειρευτούν , να σχεδιάσουν και να υπηρετήσουν με αξιοπιστία μια μακροπρόθεσμη εθνική στρατηγική ,εμπνέοντας και κινητοποιώντας ευρύτερες κοινωνικές δυνάμεις. Προσωπικότητες που με τη στάση τους , θα αποτελέσουν νέα πρότυπα. Που θα πείσουν για την επιτακτική ανάγκη και σήμερα όπως και χθες, οικοδόμησης μέτρων εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτικών αντιπάλων και κοινωνικών εταίρων για την αντιμετώπιση των διεθνών προκλήσεων ,για τη θωράκιση των δημοκρατικών διαδικασιών που καθίστανται ολοένα και πιο ευάλωτες και για τη συγκρότηση ενός, σχετικά ασφαλούς, βιώσιμου θεσμικού περιβάλλοντος διακυβέρνησης. Αυτές αποτελούν ελάχιστες προϋποθέσεις για την αποτροπή διχαστικών διλημμάτων και εθνικών διχασμών, τη μείωση των ανισοτήτων, την αποφυγή συνεχών κρίσεων, την ανάληψη συνεργασιών και δημιουργικών πρωτοβουλιών, την προαγωγή συλλογικής ευημερίας και βιώσιμης ανάπτυξης.
Επιτρέψτε μου να αναπτύξω λίγο περισσότερο αυτό τον συλλογισμό με αναφορά στο βιβλίο.
H Ελληνική επικράτεια και ο Ελληνισμός βρισκόταν και τότε και σήμερα υπό συνεχή αμφισβήτηση και απειλή . Διευρύνεται και συρρικνώνεται. Εδάφη προσαρτώνται και αποκόπτονται από τον εθνικό κορμό. Συμφωνίες μεταξύ κρατών αθετούνται ανάλογα με τα συμφέροντα των ισχυρών της κάθε εποχής. Τότε η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η Κρήτη, τα Δωδεκάνησα. Σήμερα η Κύπρος, τα νησιά του Αιγαίου, η Θράκη…
Ο έλεγχος της Μέσης Ανατολής και των ενεργειακών πηγών της και τα οικονομικά γεωπολιτικά συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων κάθε εποχής προσδιορίζουν τις εθνικές στρατηγικές τους που μεταβάλλονται ανάλογα με τις συνθήκες και την διαπραγματευτική δύναμη του κάθε ισχυρού παίκτη. Στην Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία και Ιταλία του τότε έχουν σήμερα προστεθεί η ΗΠΑ και η Κίνα .Διεθνείς συνθήκες συνοδεύονται από μυστικές συμφωνίες. Ο πόλεμος για την εδραίωση σφαιρών επιρροής είναι αμείλικτος και διαρκής…
Η δημογραφική αλλοίωση περιοχών και οι προσφυγικές ροές αποτελούσαν και αποτελούν ισχυρά όπλα και μοχλούς πίεσης για την επιτυχία επεκτατικών επιδιώξεων. Οι πόλεμοι και οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις πάντα δημιουργούν έφορο πεδίο για ανακατανομή ισχύος και επιβολή μέτρων εξάρτησης και καταναγκασμού. Πόσο μάλλον σήμερα, σε ένα παγκοσμιοποιημένο και θεσμικά άναρχο περιβάλλον, όπου λιγοστοί τεχνολογικοί κολοσσοί, ισχυρές τράπεζες και πολυεθνικές επιχειρήσεις δεν συμμετέχουν στα διακυβερνητικά τραπέζια των διαπραγματεύσεων για να επιλύσουν διαφορές και να υπογράψουν συνθήκες ειρήνευσης και ρύθμισης των αγορών προϊόντων, υπηρεσιών, κεφαλαίων ή /και εργασίας…
Κάτω από ένα τέτοιο καθεστώς συστημικής αστάθειας, η αναζήτηση ασφάλειας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της κοινωνικής συμπεριφοράς. Η αναζήτηση αυτή εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους αναλόγως των συνθηκών:
Με προσάρτηση σε ένα δυνατό παίκτη- στο παρελθόν ξένο κράτος, σήμερα ισχυρό οικονομικό παράγοντα -, ανάπτυξη κλειστών δικτύων και συναλλαγών και ανταλλαγή εξυπηρετήσεων με στόχο τη διατήρηση της προνομιακής σχέσης αλλά και την αποφυγή διατάραξής της από την είσοδο τρίτων… Το 1918, οι αποικιοκρατικές δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) ακολουθούσαν μια πολιτική κλειστών θυρών που εμπόδιζε την διείσδυση της Αμερικής στις αποικίες και τις περιοχές που ήλεγχαν (σελ 349). Σήμερα η αναχαίτιση της οικονομικής διείσδυσης της Κίνας στην Ευρώπη, στην Ασία ή στην Αφρική αποτελεί προτεραιότητα της εξωτερικής και οικονομικής πολιτικής των ΗΠΑ, της Γερμανίας, της Γαλλίας. Στο εσωτερικό μέτωπο αντίστοιχα, τόσο η στείρα αντιπαράθεση, η κατασυκοφάντηση και οι διωγμοί πολιτικών αντιπάλων όσο και η θέσπιση εμποδίων που αποκλείουν την είσοδο νέων παικτών σε ανταγωνιστικές αγορές, αποτελούσαν και συνεχίζουν ν’ αποτελούν όπλα διατήρησης των προνομιακών σχέσεων εντός κλειστών δικτύων που αναπτύσσονται και χαρακτηρίζουν την πολιτική και οικονομική ζωή του τόπου. Ο Εθνικός Διχασμός αποδείχθηκε τραυματική εμπειρία για την Ελλάδα κατά τις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Ο Εμφύλιος επέφερε νέα πλήγματα. Οι σκληρές , εκβιαστικές και στείρες αντιπαραθέσεις μεταξύ πατριωτών και μη, μνημονιακών και αντιμνημονιακών, εμβολιασμένων και αρνητών ή ψεκασμένων συσκοτίζουν τον δημόσιο διάλογο και την τεκμηριωμένη αντιπαράθεση προτάσεων και επιχειρημάτων. Αποκλείουν την επίλυση των διαφορών και την εξεύρεση αποτελεσματικών λύσεων, συντηρώντας μ’ αυτόν τον τρόπο την συστημική ανασφάλεια, τα κλειστά δίκτυα και την προνομιακή θέση των ηγεσιών τους.
Η αναζήτηση ασφάλειας καλύπτεται συχνά με υποταγή στα κελεύσματα των δυνατών και ισχυρών, ιδιαίτερα όταν τυχόν ανυπακοή ενέχει κινδύνους. Οδηγεί ακόμα και σε ανοχή στην καταπάτηση θεμελιωδών ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης… Συνταρακτική η περιγραφή από τον συγγραφέα της χειραγώγησης των εκδοτών και του Τύπου με τα «μπιλετάκια της λογοκρισίας» και την τοποθέτηση αυστηρά επιλεγμένων διευθυντών και δημοσιογράφων τόσο από τη δικτατορία του Μεταξά όσο και αργότερα από τους υπεύθυνους Τύπου της Γερμανικής Κατοχής, μέσω των οποίων το καθεστώς υπαγόρευε στους διευθυντές των εφημερίδων όχι μόνο τι να γράφουν αλλά και με ποιο τρόπο να παρουσιάζουν τα θέματα. Η χειραγώγηση του Τύπου δυστυχώς συνεχίζεται στις μέρες μας, με λίστες και non-papers, ενώ το κοινωνικό σύνολο παρακολουθεί τα τεκταινόμενα χωρίς αντίσταση.
Τέλος, η συνεχής βίωση θεσμικής συστημικής ανασφάλειας και η ανάγκη προσαρμογής σε διαρκώς μεταβαλλόμενους κανόνες και ρυθμίσεις υπαγορεύουν την άμβλυνση αν όχι την ακύρωση αισθήματος ατομικής ευθύνης, την αθέτηση υποχρεώσεων , την αναζήτηση βραχυπρόθεσμων διευθετήσεων, την αδράνεια στη λήψη αποφάσεων και έργων μακροχρόνιας απόδοσης, την επικράτηση αισθήματος ανημποριάς και ματαιότητας στην ανάληψη συλλογικής δράσης.
Μπορεί η διαβρωτική αυτή πορεία να αποτραπεί; To παράδειγμα της Στεφανόπολι είναι διδακτικό και αισιόδοξο. Παρά την παρατεταμένη θεσμική αβεβαιότητα , παρά τους διωγμούς και τους πολέμους, η Σεβαστόπολι παρέμεινε προσηλωμένη στα πιστεύω της, δίνοντας μάχες για την επικράτησή τους. Πέτυχε πολλά αν όχι όλα αυτά που ονειρευόταν. Ως πολιτική συντάκτρια ήταν εκεί, όπως γράφει ο Μιχάλης Ψύλος, «μέσα στα γεγονότα, για να καταγράψει την πτώση αλλά και την άνοδο στο πολιτικό και ιστορικό γίγνεσθαι. Με λάθη πολλές φορές, με αστοχίες και προσωπικά πάθη. Αλλά με άποψη στηριγμένη στη γνώση». Γι αυτό το λόγο άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμα της στην ιστορία, ακόμα κι αν αυτό δεν της αναγνωρίστηκε όσο έπρεπε στην εποχή της.
Σήμερα,
που η τεκμηρίωση θέσεων και η αναζήτηση της αλήθειας υποτιμώνται στο βωμό της γρήγορης πληροφόρησης,
που η διαφορετική ματιά στα γεγονότα λοιδορείται ή απαξιώνεται,
που προωθούνται άκριτα από ισχυρά οικονομικά κέντρα βίαιοι μετασχηματισμοί,
που νομιμοποιείται στα μάτια των πολιτών η κατάφωρη παραβίαση δικαιωμάτων μέσα από επικοινωνιακές καμπάνιες,
που ενισχύεται επικίνδυνα η αβεβαιότητα που βιώνει κάθε πολίτης,
Αναζητούνται οι άνθρωποι που θα παραμείνουν ανεξάρτητοι,
που θα τολμήσουν να στηρίξουν την άποψή τους στη γνώση και ν’ αγωνιστούν γι αυτή,
που θα σεβαστούν την διαφορετικότητα του διπλανού τους,
που θα κτίσουν γέφυρες επικοινωνίας και εμπιστοσύνης
που θα σπάσουν τα κλειστά δίκτυα επιρροής
που θα αναλάβουν συλλογική δράση και
θα αναδειχθούν σε ηγέτες μιας νέας εποχής…
Μια τέτοια προσωπικότητα ήταν η Στεφανόπολι.
Μιχάλη, ευχαριστούμε για την σημαντική συμβολή σου σ’ αυτό το ταξίδι αυτογνωσίας.
Leave a Reply