ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΥΡΙΔΙΚΗΣ ΝΤΟΥΚΑ «ΣΤΑ ΣΤΕΝΑ ΤΗΣ ΧΙΜAIΡΑΣ»
Αγαπητοί Φίλοι και Φίλες,
Είναι με ιδιαίτερη χαρά και συγκίνηση που βρίσκομαι σήμερα μαζί σας για να συμμετέχω στην παρουσίαση του σημαντικού αυτού δεύτερου ιστορικού μυθιστορήματος της αγαπημένης φίλης, άξιας Κεφαλονίτισας και αξιόλογης συγγραφέως Εύης Λειβαδά –Ντούκα . Όπως και στο προηγούμενο μυθιστόρημα «Φάμπουλα» που εκδόθηκε το 2004 από τις εκδόσεις Λιβάνη και αναφέρεται στο κάστρο του Αι-Γιώργη και την ιστορία του, η Εύη ζωντανεύει με τρόπο μοναδικό υπαρκτά γεγονότα, πρόσωπα και χαρακτήρες της ιστορίας της Κεφαλονιάς, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην ιστορική έρευνα, στη βαθύτερη γνώση της πλούσιας παράδοσης του νησιού αυτού και στη μυθιστοριογραφία.
Πρόσθετα στοιχεία για την πιθανή κατοικία του Φωκά και τον τάφο του έχουν ήδη παρουσιασθεί από την συγγραφέα σε χωριστό ιστορικό δοκίμιο που έχει εκδοθεί από το Δήμο Ελιών- Πρόνων το 2002 και παρουσιάζονται συνοπτικά στο παράρτημα του βιβλίου που έχουμε στα χέρια μας .
Η συμβολή της στην ιστορική έρευνα είναι διπλή:
Πρώτον συλλέγει και συγκρίνει όλες τις διάσπαρτες πληροφορίες και πηγές στοιχείων γύρω από τον Ιωάννη Απόστολο Φωκά ανατρέχοντας στη διεθνή βιβλιογραφία και το αρχειακό υλικό .
Δεύτερον, συμπληρώνει το υλικό αυτό με νέα στοιχεία που αντλεί από επιτόπια έρευνα αλλά και από τα αρχεία της Κεφαλονιάς και την Ελληνική βιβλιογραφία.
Τρίτον, συνθέτει μια πειστική συνολική εκδοχή για την ταυτότητα και δράση του Κεφαλλονίτη θαλασσοπόρου αντικρούοντας πειστικά και πεισματικά τις απόψεις που κατά καιρούς διατυπώθηκαν και αμφισβήτησαν πότε την ανακάλυψη των στενών από τον Φωκά και πότε τον ίδιο τον Φωκά ως ιστορικό πρόσωπο.
Η βιβλιογραφία για την εποχή εκείνη, για το ρόλο σημαντικών θαλασσοπόρων στην ανακάλυψη του κόσμου ακόμα και για το ρόλο των κουρσάρων και πειρατών στην ανάπτυξη της Μεσογείου παραμένει σχετικά περιορισμένη. Το βιβλίο αυτό αποτελεί σημαντική ιστορική συμβολή αλλά και έναυσμα για ενδελεχή έρευνα και καλλίτερη γνώση της πολυτάραχης εκείνης περιόδου, αλλά και της ιστορίας μας.
Αν εξετάσουμε τους χάρτες θα δούμε ότι τα στενά που χωρίζουν το βορειοδυτικό άκρο της πολιτείας της Ουάσιγκτον των ΗΠΑ από το νησί Βανκούβερ του Καναδά, οριοθετούν και τα σύνορα μεταξύ των δύο αυτών χωρών. Η περιοχή υπήρξε ιστορικά διαφιλονικουμένη λόγω της στρατηγικής σημασίας της για την εμπορική και ναυτική επικράτηση στον Ειρηνικό Ωκεανό, αλλά και την εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων της σε ασήμι και χρυσό.
Δεν είναι τυχαίο ότι η σύγκρουση συμφερόντων Ρωσίας και Ισπανίας οδήγησε το 1725 τη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών και όχι την Ισπανία ή άλλες χώρες, π.χ. την Αγγλία, να δώσει το όνομα του Έλληνα θαλασσοπόρου Ιωάννη Φωκά στα στενά. Η ονομασία των στενών που επικύρωσε το όνομα του πρώτου εξερευνητή έγινε αποδεκτή από την Αμερική και την Αγγλία πολύ αργότερα, δηλαδή το1858, μετά από πολυετείς διαμάχες.
Τα οριστικά σύνορα στην περιοχή χαράχτηκαν με τη συνθήκη της Ουάσιγκτον το 1871.
Οι γεωπολιτικές και οικονομικές συγκρούσεις των μεγάλων δυνάμεων της εποχής παρουσιάζονται τεκμηριωμένα και γλαφυρά στο έργο της συγγραφέως, ενώ ταυτόχρονα συνδέονται ευρηματικά με την ιστορία της ίδιας της Κεφαλονιάς.
Η τοπική ιστορία προσδιορίζεται από τις διεθνείς εξελίξεις, την ίδια στιγμή που η τοπική κοινωνία τροφοδοτεί με ανθρώπινο δυναμικό αλλά και φυσικούς πόρους τις διεθνείς μητροπόλεις. Με την εδραίωση και την κυριαρχία των Ενετών από το 1500 και μετά, το νησί αποτελεί προπύργιο Βενετικό στη Μεσόγειο. Ταυτόχρονα αποτελεί πηγή πλούτου για τη ναυπηγική τους βιομηχανία, καθώς η Κεφαλληνιακή Ελάτη χρησιμοποιείται στη ναυπήγηση πλοίων με κουπιά.
Οι συσχετισμοί δύναμης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής ανατρέπονται από την ανακάλυψη του ιστιοφόρου. Η ανακάλυψη αυτή, παρασέρνει στη δίνη της έναν ολόκληρο κόσμο και επιφέρει μεγάλες πολιτικές και οικονομικές ανακατατάξεις σε στεριά και σε θάλασσα.
Και τότε, όπως και σήμερα, οι τεχνολογικές ανακαλύψεις προκαλούν μεγάλους κλυδωνισμούς και οξύτατο εμπορικό ανταγωνισμό.
Λόγω του ιστιοφόρου, οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι αναδεικνύονται σε σημαντικές ναυτικές δυνάμεις, εκτοπίζοντας τους Βενετούς. Οδηγούνται στην εξερεύνηση νέων εμπορικών δρόμων προς τη δύση και την ανατολή ρίχνοντας στη θάλασσα ριψοκίνδυνους ναυτικούς.
Είναι η εποχή των μεγάλων θαλασσοπόρων και των ανακαλύψεων. Το 1492 ο Κολόμβος ανακαλύπτει την Αμερική. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1497, ο Βάσκο ντε Γκάμα διαπλέει το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδος και φτάνει στην Ινδία. Ένα χρόνο αργότερα, ο Μαγγελάνος πραγματοποιεί τον πρώτο διάπλου του Ειρηνικού.
Ο ήρωάς μας, ο γνωστός ως Χουάν ντε Φούκα, που το ελληνικό του όνομα ήταν Ιωάννης Απόστολος Φωκάς, γεννήθηκε γύρω στο 1530 στο Βαλεριάνο Κεφαλονιάς. Υπηρέτησε από το 1550 και μετά στις Βενετικές γαλέρες και λίγα χρόνια αργότερα στα Ισπανικά ιστιοφόρα.
Υπηρέτησε στην αυλή του βασιλιά της Ισπανίας Φιλίππου Β΄ για 40 χρόνια, αρχικά ως πλοηγός και μετά ως Καπετάνιος. Πραγματοποίησε πάνω από 10 φορές το ταξίδι μεταξύ Ισπανίας και των Δυτικών ακτών της Αμερικανικής Ηπείρου. Ταξίδεψε στο Μεξικό, στο Περού και στη Χιλή για να μεταφέρει στην Ισπανική Μητρόπολη πολύτιμα μέταλλα από τις νοτιοαμερικανικές αποικίες.
Η προσωπική του διαδρομή όσο και η ιστορία τού τόπου καταγωγής του ανατρέπονται από την ανάδειξη της Αγγλίας, στο δεύτερο ήμισυ του 16ου αιώνα, σε παγκόσμια ναυτική και οικονομική δύναμη υπό την ισχυρή διακυβέρνηση της Βασίλισσας Ελισάβετ (1532-1603). Ο ανταγωνισμός της με την Ισπανία, με κύρια όπλα το γαλιόνι, τα ταχύβολα πυροβόλα, και τη μίσθωση κουρσάρων που καταληστεύουν τα ισπανικά πλεούμενα στις ανεξέλεγκτες θάλασσες, ανατρέπουν τη ρότα της ζωής του.
Το 1578 ο περίφημος κουρσάρος Φράνσις Ντρέικ λαφυραγωγεί το καράβι του Ντε Φούκα έξω από το Βαλπαράιζο της Χιλής. Τον κρατάει αιχμάλωτο και του αποσπάει μυστικά για τη ρότα των ανέμων και τα κρυφά περάσματα. Δέκα χρόνια αργότερα, η ιστορία επαναλαμβάνεται από έναν άλλο περίφημο κουρσάρο, τον Κάβεντις.
Η λεηλασία αυτή γίνεται αφορμή ρήξης στις σχέσεις του ντε Φούκα με το θρόνο της Ισπανίας, όταν ο Βασιλιάς αρνείται να του επιστρέψει το μερίδιο του θησαυρού που του αναλογούσε. Αποτελεί όμως και έναυσμα για μια νέα μεγάλη προσοδοφόρα περιπέτεια :
Την εξερεύνηση της θαλάσσιας διόδου μεταξύ Ειρηνικού και Ατλαντικού που θα οδηγούσε τους Ισπανούς από τα Αμερικανικά δυτικά παράλια στις Ανατολικές Ινδίες.
Αρχικά, το 1589, ο Χουάν ντε Φούκα εξερευνά τα περάσματα. Το 1592 αποτολμά την είσοδο στο άγνωστο βορειοανατολικό άνοιγμα της γης, στα στενά που έχουν σήμερα το όνομά του.
Η παραμονή του εκεί διαρκεί 20 μέρες οπότε και επιστρέφει στη νέα Ισπανία, δηλαδή στο Μεξικό, και μετά στην Ισπανία για να διεκδικήσει την πληρωμή του από την εξερεύνηση αυτή που πίστευε ότι ήταν η θαλάσσια δίοδος που αναζητούσε. Βρίσκει όμως την Ισπανία σε οικονομική πτώχευση λόγω του σκληρού ανταγωνισμού της με την Αγγλία. Η τελευταία είχε ήδη επικρατήσει στις ανοιχτές θάλασσες τόσο λόγω της ανόδου της Αγγλίας όσο και της σαθρής διακυβέρνησης της άλλοτε κραταιάς δύναμης Ισπανίας.
Ο Χουάν ντε Φούκα, αποκαρδιωμένος, παίρνει στα 66 του χρόνια το δρόμο της επιστροφής προς τον τόπο καταγωγής του. Στην Ιταλία, γνωρίζει τον Άγγλο Μάικλ Λόκ στο οποίο εξιστορεί το διάπλου. Στρέφεται στην ανερχόμενη δύναμη, δηλαδή στην Αγγλία, για οικονομική στήριξη, ώστε να επιστρέψει στα Στενά και να τα διαπλεύσει από άκρο σε άκρο, πιστεύοντας ακράδαντα ότι είναι τα Στενά του Ανιάν.
Η αφήγηση του Φωκά στον Λόκ τεκμηριώνεται για πρώτη φορά στο τρίτομο έργο του Πουρσά που εξεδόθη το 1625. Αποτελεί την κύρια ιστορική πηγή στοιχείων για το Φωκά και προκαλεί έντονο ενδιαφέρον στους τότε γεωγραφικούς και ιστορικούς κύκλους. Μετά την επιστροφή του στην Κεφαλλονιά, ο Φωκάς αλληλογραφεί με τον Λόκ για έξι χρόνια με αντικείμενο την εξεύρεση κεφαλαίων και την οργάνωση του νέου απόπλου.
Πριν όμως παραλάβει την τελευταία επιστολή του Λόκ από την Ζάκυνθο που τον διαβεβαίωνε ότι όλα είναι έτοιμα για το νέο εγχείρημα, πεθαίνει στο χωριό του, το 1602.
Από το 1594, από το τέλος δηλαδή του 16ου αιώνα, μέχρι τα μέσα του 19ου, πλήθος εξερευνητών από την Αγγλία και το αμερικανικό ναυτικό εξερευνούν και επανακαλύπτουν τα περάσματα .
Το Σεπτέμβριο του 1859, ο ιστορικός Άλεξ Τέιλορ επιβεβαιώνει, μετά από ενδελεχή ιστορική έρευνα, την ύπαρξη του Φωκά και έρχεται σε επαφή με τον Αμερικανό πρόξενο στη Ζάκυνθο Γιόρκ, αναζητώντας στοιχεία και οικογενειακά αρχεία που αφορούν το θαλασσοπόρο.
Μεταξύ των στοιχείων που συλλέγει ο Γιόρκ και αποστέλει στον Τέιλορ, είναι ένα γράμμα που αναφέρει ότι ο Κόμης Μεταξάς από το Αργοστόλι του επιβεβαίωσε την πληροφορία ότι το 1854 στο Βαλεριάνο ζούσαν 3 γέροι, 80 ετών περίπου, οι πρόγονοι των οποίων ανήκαν στην οικογένεια του Ιωάννη-Απόστολου Φωκά.
Η συγγραφεύς μας ξαναπιάνει εδώ το νήμα της αρχειακής και ιστορικής έρευνας. Ανατρέχει στα γενικά αρχεία της Κεφαλονιάς και καταγράφει πράξεις νοταριακές, η μελέτη των οποίων αποκαλύπτει σιγά – σιγά την παρουσία της οικογένειας και των μελών της πότε ως μάρτυρες, πότε ως διαθέτες ή εκτιμητές, και πότε ως αγοραπωλητές γης.
Απ΄όσες τέτοιες πράξεις έχουν μέχρι σήμερα ερευνηθεί, αποδεικνύεται η ιστορική συνέχεια της οικογένειας Φωκά που δρα στο συγκεκριμένο τόπο διαμονής του Κεφαλλονίτη θαλασσοπόρου. Η επιτόπια έρευνα φέρνει στο φως νέα στοιχεία και τεκμήρια της παρουσίας του αλλά και του σημαντικού ρόλου που έπαιξαν η Κεφαλονιά και οι Κεφαλλονίτες στη διεθνή ναυτική ιστορία.
Το βιβλίο που έχουμε στα χέρια μας συμβάλλει έτσι ουσιαστικά στην ιστορική έρευνα, εμπλουτίζοντάς την όπως είδαμε με νέα στοιχεία.
Η μεγάλη συμβολή όμως της συγγραφέως είναι ότι χρησιμοποιεί το ιστορικό μυθιστόρημα ως ένα αποτελεσματικό δίαυλο διάχυσης των αποτελεσμάτων της ιστορικής έρευνας στο πλατύτερο κοινό. Η Εύη πλάθει μύθο, κινούμενη στα σύνορα μεταξύ εικονικής πραγματικότητας και αλήθειας, τέχνης και ιστορίας, διεγείροντας τη φαντασία μας και τις αισθήσεις μας . Καθιστά τον αναγνώστη κοινωνό της έρευνάς της και τον προκαλεί να γνωρίσει περισσότερο και να αγαπήσει όχι μόνο τον ίδιο τον Κεφαλονίτη θαλασσοπόρο, αλλά και την ιστορία και τους ανθρώπους της ιδιαίτερής της πατρίδας.
Με τη δυνατή γραφή της, τις ζωντανές εικόνες, την προσοχή στη λεπτομέρεια, μπαρκάρουμε και μεις με τον Ιωάννη Φωκά- Βαλεριάνο στα πλεούμενα της εποχής και οδεύουμε στις μεγάλες θάλασσες , στους στενούς θαλασσινούς λαιμούς…. Ανεβαίνουμε τον μεγάλο ποταμό Γκουανταλκεβίρ.
Ακούμε το βουητό και το σερφετό στα λιμάνια της Σεβίλλης και του Ειρηνικού. Γινόμαστε ταξιδευτές, μαέστροι καραβιών, έμποροι αυλικοί στην αυλή του Φίλιππου Β΄ της Ισπανίας, κουρσάροι της μεγάλης Ελισάβετ.
Ένα βιβλίο μάθημα ιστορίας, δημιουργικής γραφής αλλά πάνω απ΄όλα, επιτρέψτε μου να το πω αυτό, ένας ύμνος στον ανήσυχο Κεφαλλονίτη. Έναν ήρωα ανήσυχο και τολμηρό, με το διάολο μέσα του, που κυνηγά το άγνωστο και τους ανοιχτούς ορίζοντες. Έναν ριψοκίνδυνο τυχοθήρα, που εμπορεύεται, πολεμά και ληστεύει , που βιώνει καθημερινά τη σμίξη με το θάνατο και την αψηφισιά που εκπορεύεται από αυτή, αλλά που παραμένει άνθρωπος με την αρχοντιά του Αίνου και την γαλήνη και ημεράδα της γαλάζιας θάλασσας του Ελιού. Έναν πραγματικό θαλασσινό, όπως όλοι οι καπεταναίοι, που ο ίλιγγος της απεραντοσύνης , τον οδηγεί να σπάσει τα σύνορα του απραγματοποίητου.
Στο προοίμιο του βιβλίου της ο αναγνώστης διαβάζει , «ο Ιωάννης Απόστολος Φωκάς Βαλεριάνος, Χουάν ντε Φούκα, δεν ανήκει σε καμιά από τις χώρες που αναφέρονται στο διάβα της πολυσήμαντης ζωής του.
Ανήκει σε μια πατρίδα χωρίς γεωγραφικά όρια σε μια χώρα που τα σύνορά της ορίζονται από τις ανησυχίες του».
Το προοίμιο αυτό συνοψίζει κατά τη γνώμη μου τη βαθύτερη εσωτερική ανάγκη που ωθεί την Εύη στην συγγραφή του βιβλίου. Ο Ιωάννης Απόστολος Φωκάς δεν είναι απλώς για την Εύη και για τον αναγνώστη ένας μεγάλος θαλασσοπόρος. Είναι ο ίδιος ο Κεφαλλονίτης που ακολουθεί τις εσωτερικές του προσταγές, που ανοίγεται στις μεγάλες βαθιές θάλασσες, που παλεύει με τα κύματα και τους ανθρώπους , που κατακτά, δημιουργεί, πετυχαίνει, γκρεμοτσακίζεται, ξανασηκώνεται και επιστρέφει πιο δυνατός στη μάχη. Στο τέλος αναζητεί γαλήνη στην αγαπημένη του εστία κάτω από τη σκιά του μεγάλου βουνού, στις καταπράσινες γλώσσες τις Λειβαθούς που φτάνουν μέχρι τη θάλασσα.
Μια άλλη άξια Κεφαλονίτισσα δημιουργός, η Έφη Σπηλιώτη ποιητικά εκφράζει την ίδια αυτή ιδέα ως εξής:
«Όνειρο ή πραγματικότητα από κοντά ή από μακριά , κρυφά ή φανερά, σε σκέψεις ή σε σχήματα, η Κεφαλονιά και η θάλασσα παραμένουν πάντα ρίζα, πηγή, συγγένεια, προορισμός, έλξη και έρωτας. Όλα ξεκινούν από δω, κάνουν κύκλο μεγάλο και επιστρέφουν με κύμα». Ο Ιωάννης Απόστολος Φωκάς Βαλεριάνος, ως άλλος Οδυσσέας, έκανε κύκλο μεγάλο, καβάλησε τα μεγάλα κύματα και επέστρεψε να αναπαυθεί στις ακρογιαλιές του νησιού του.
Και μεις, ως αναγνώστες, ως συνοδοιπόροι, ως λάτρεις της Κεφαλονιάς και των ανθρώπων της, δεν έχουμε παρά να ευχαριστήσουμε την Εύη Λειβαδά – Ντούκα για το ωραίο ταξίδι.
Ευχαριστώ.
Leave a Reply