ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΥΡΥΔΙΚΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑ 27.05.17
ΣΤΑ ΣΚΑΛΟΠΑΤΙΑ Τ’ΟΥΡΑΝΟΥ (εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2014)
Art Polis Café, Αθήνα, Σάββατο, 27 Μαιου 2017
Αγαπητοί Φίλοι και Φίλες ,
Η παρουσίαση κάθε νέου βιβλίου αποτελεί πάντα για μένα μια μεγάλη πρόκληση : Ποια στοιχεία του βιβλίου μου εκαναν περισσότερο εντύπωση; Είναι τα ίδια αυτά στοιχεία ενδιαφέροντα και για άλλους αναγνώστες; Μήπως η κρίση μου είναι επηρεασμένη από προσωπικά βιώματα , εμπειρίες και ενδιαφέροντα ή ακόμα και από προσωπικές φιλίες και δεν είναι «αντικειμενική» ; Τελικά τι σημαίνει αντικειμενική κρίση και πως αποτιμάται η προστιθέμενη αξία ενός βιβλἰου; Aπο την αναμενόμενη εμπορική του επιτυχία; Από τον βαθμό που προσθέτει κάτι στη συλλογική μας αυτογνωσία ; Από το αν θα ανοίξει παράθυρα αναστοχασμού για το ποιοι είμαστε , που πάμε , τι θέλουμε , και πώς μπορούμε να επηρεάσουμε εἰτε ατομικά είτε συλλογικά τα δρώμενα γύρω μας; Η τελικά από το αν το συγκεκριμένο βιβλίο θα αγγίξει κάποιες κοινές και μύχιες εσωτερικές χορδές του καθενός από μας, επηρεάζοντας τον τρόπο που σκεπτόμαστε , που αντιδρούμε , που συμπεριφερόμαστε;
Οι απαντήσεις στα πιο πάνω ερωτήματα είναι συνήθως βασανιστικές . Κατά περίεργο τρόπο δεν είχα κανένα πρόβλημα να τις απαντήσω στην περίπτωση του νέου βιβλίου της Ευης που κρατάμε στα χέρια μας .
Ένα βιβλίο που ανοίγει ορίζοντες γνώσης και προβληματισμού. Που μιλά για το παρελθόν με το μάτι στραμένο στο μέλλον . Ένα μυθιστόρημα που εξυμνεί τον ερωτα, την φιλία , την οικογένεια , την πατρίδα, και τις παναθρώπινες αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης .Ταυτόχρονα αναδεικνύει το πώς οι ιδιοι οι άνθρωποι και τα ανθρώπινα πάθη επιδρούν και στρεβλώνουν κοινωνικούς , θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς σπέρνοντας την αδικία , την ανισότητα , το μίσος ακόμα και το έγκλημα . Ενα μυθιστόρημα βαθύτατα ιστορικό και πολιτικό , φιλοσοφικό και κοινωνικό .
Η μυθιστορηματική αφήγηση έχει ως κεντρική ηρωίδα ,την Κυμώ, που μαζί με την ξαδέλφη της τη Σεμίνα, ξαναγυρνάει στα 21 της χρόνια , το 1846, στην Κεφαλονιά, στο νησί που πρωτοζώστηκε το Φώς, για να ξαναβρεί τις ρίζες της . Οδηγός της το ημερολόγιο του πατέρα της , Χένρι Τίμοθι Κόουλριτζ. Μέσα από τις σελίδες του ημερολογίου ξετυλίγεται η ιστορία της οικογένειας της αλλά και της Αγγλοκρατούμενης Κεφαλονιάς . Το ημερολόγιο ξεκινά το 1822, όταν ο ιδιος ο Κόουλριτζ εγκαταστάθηκε στην Κεφαλονιά ως μηχανικός-επιβλέπων τα έργα , μετά από πρόταση του τότε τοποτηρητή της Κεφαλονιάς Τσαρλς Τζειμς Νειπιερ, μέχρι το 1834 όταν ο ίδιος και η γυναίκα του , Στεριάνα Τζεντίλη, βρήκαν τραγικό θάνατο στην Αγγλία . Το παρελθόν διαπλέκεται με το παρόν. Μέσα από το ημερολόγιο του Κόουλριτζ και την κριτική του φιλελληνική ματιά αξιολογούνται πρόσωπα , χαρακτήρες και πολιτικές που σφράγισαν τον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα ενάντια στην Τουρκοκρατία. Μέσα από τα βιώματα της Κυμώς και τις Σεμίνας γίνονται κατανοητές οι διεργασίες που οδήγησαν στις εξεγέρσεις του 1848 και 1849 ενάντια στην Αγγλοκρατία. Η Κυμώ αναζητά το μυστικό που κρύβεται στις σκισμένες σελίδες του ημερολογίου του πατέρα της που τις φυλάει ο παπα-Φωκάς και η μοναχή Λαγουρέτα σ’ένα μοναστήρι στο Ληξούρι . Στην πορεία συμμετέχει στα δρώμενα της εποχής της .Διεκδικεί το δίκιο των αγαπημένων της, των αντιφρονούντων αλλά και των κατατρεγμένων . Συναντά ξανά και συνδέεται στενά με τον θείο της Λυμπέρη , την ξαδέλφη της Βγενούλα και τον παιδικό της φίλο, Ευαγγελινό . Βιώνει το δράμα του γάμου, μετά από συνοικέσιο, της αγαπημένης της ξαδέλφης Σεμίνας με τον δόλιο Σερ Αρθουρ Γουίλιαμ Γκίμπον , τις δολοπλοκίες του συνεργού του, αβοκάτου Δανέλη Μολεζίνη . Αντιμετωπίσει τις ιδιοτροπίες αλλά και ραδιουργίες της ιθύνουσας τάξης, τον ανεκπλήρωτο έρωτα της ξαδέλφης της Σεμίνας με τον Μαικλ ,τον θετό γυιό του Γκίμπον, συζύγου της Σεμίνας. Όπως και στα δύο προηγούμενα βιβλία της Ευης , ο Ερωτας είναι κυρίαρχο στοιχείο και κινητήρια δύναμη του μυθιστορήματος που διαπερνά γεννεές , κοινωνικές τάξεις , εθνικές διακρίσεις.
«Τα Σκαλοπάτια τ’Ουρανού» είναι παράλληλα ένα σημαντικό ιστορικό και πολιτικό πόνημα .Φωτίζει άγνωστες πτυχές της δυναμικής των ιστορικών και πολιτικών εξελίξεων που καθόρισαν , όπως γράφει η ιδια η συγγραφέας στον πρόλογό της , την πορεία του ενωτικού κινήματος και του δημοκρατικού ριζοσπαστισμού στα Επτάνησα κατά τον 190 αιώνα αλλά και τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της Ελλάδας. Μέσα από την αφήγηση των γεγονότων αλλά και τις εκτεταμένες σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου ,αναδεικνύεται ο καθοριστικός ρόλος σημαντικών και γνωστών Ριζοσπαστών αλλά και αφανών προσωπικοτήτων στον διπλό αγώνα ενάντια στην Αγγλοκρατία στα Επτάνησα αλλά και στην Τουρκοκρατία στην υπόλοιπη Ελλάδα. Τιμάται η δράση γνωστών και άγνωστων αγωνιστών: του δικηγόρου Γεράσιμου Λειβαδά αλλά και της συζύγου του Αννας , μιας αξιόλογης, σεμνής γυναίκας που ηρθε σε ρήξη ακόμα και με την οικογένειά της για να υπερασπιστεί τις αξίες και τα πιστεύω της, του Νικόλαου Τυπάλδου Χαριτάτου , μέλους του Γ Ιονίου Κοινοβουλίου , του υποπρόξενου του Eλλαδικού βασιλείου στην Κεφαλονιά Εμμανουήλ Χουρμουζιάδη που με δική του πρωτοβουλία γιορτάστηκε ως εθνική ελληνική γιορτή για πρώτη φορά το 1842 η επέτειος της 25ης Μαρτίου. Αναδεικνύεται η δράση σημαντικών Κεφαλλήνων της διασποράς όπως των αδελφών Μεταξά, Φωκά , Πανά και άλλων που οργανώθηκαν και συνέβαλαν καθοριστικά στην επιτυχή έκβαση του Αγώνα μέσω της Φιλικής Εταιρείας. Προβάλλεται η καθοριστική συμβολή πολιτικών λεσχών όπως «ο Κοραής» στο Αργοστόλι, το «Δημοτικό Κατάστημα» και «η Ομόνοια» στο Ληξούρι. Στηλιτεύεται παράλληλα ο ρόλος άλλων, επώνυμων και μη , που υπηρέτησαν πιστά την εξουσία και την Αγγλοκρατία είτε προς ιδιον οικονομικό οφελος είτε για να διατηρήσουν τη θέση τους .
Η συγγραφέας καταρρίπτει υπάρχοντα απλουστευτικά στερεότυπα, αναδεικνύοντας, ισως για πρώτη φορά , την πολύ σημαντική θετική συνεισφορά στον Ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα όσο και ενάντια στην Αγγλοκρατία τόσο επιφανών όσο και άγνωστων Αγγλων και ξένων προσωπικοτήτων. Όχι μόνο του Λόρδου Βύρωνα, η ιστορία του οποίου είναι λίγο ή πολύ ευρύτερα γνωστή, αλλά σημαντικών αγωνιστών όπως του ιδιου του Νειπιερ που πλήρωσε ακριβά τη στάση του αυτή . Πόσοι άραγε Κεφαλονίτες γνωρίζουν τη διαδρομή, τους αγώνες, τα εργα, την προσωπική ζωή αλλά και την καθοριστική συμβολή του Νειπιερ στις εξελίξεις κατά την περίοδο 1822-1830 από την θέση του ως τοποτηρητής στην Κεφαλονιά ; Αλλά και πόσο, ολοι εμείς, γνωρίζουμε τις σοβαρές πολιτικές διαμάχες και συγκρούσεις μέσα στην Αγγλία, μεταξύ αυτών που συντάχθηκαν με την ημισέληνο ,είτε για να μην φθάσουν οι ιαχές της επανάστασης στα Επτάνησα και ξεσηκώσουν τους ντόπιους, είτε για να υπηρετήσουν συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα και όσων συντάχθηκαν και στήριξαν τους επαναστάτες, διαποτισμένοι από τις ευρωπαικές επαναστατικές ιδέες και τις αρχές του διαφωτισμού;
To βιβλίο που εχουμε στα χέρια μας είναι αποκαλυπτικό: η ιστορία τελικά διαμορφώνεται και γράφεται από συγκεκριμένους ανθρώπους που δρούν ατομικά ή συλλογικά, και επηρεάζουν τα γεγονότα αλλά και τους ιδιους τους θεσμούς με γνώμονα τις αξίες, τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά τους . Παράδειγμα ο θεσμός της Εκκλησίας : παράλληλα με τον παπά-Φωκά που αποτελεί ιερατικό πρότυπο, συνυπάρχουν Κληρικοί , με πρώτο τον Δεσπότη Κοντομίχαλο , εκλεκτό και οργανο της Προστασίας , που δεν διστάζουν να υπηρετήσουν πιστά τους άρχοντες και τους ισχυρούς , καταστρατηγώντας τους ιδιους τους κανόνες που διέπουν τον θεσμό που οι ιδιοι έχουν επιλέξει να υπηρετήσουν . Τελικά είναι οι θεσμοί που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και ιστορία ή οι άνθρωποι που υπηρετούν και διαμορφώνουν τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς; Ένα ερώτημα που είναι ιδιαίτερα επίκαιρο στις μέρες μας που βάλλονται Βουλή, κόμματα , δικαιοσύνη …
Η ατομική στάση ζωής ως καθοριστικός παράγοντας θεσμών και ιστορίας δεν γνωρίζει τοπικά ή εθνικά σύνορα . Επομένως και η συλλογική δράση επεκτείνεται πέρα από τα στενά όρια ενός νησιού ή μιας χώρας. Δημιουργούνται έτσι ανθρώπινα δίκτυα , κινήματα και συλλογικότητες που ξεπερνούν χωρικές ενότητες και μετεξελίσσονται είτε σε συνασπισμούς εξουσίας και ανεξέλεγκτης δύναμης είτε σε απελευθερωτικές και δημιουργικές συμμαχίες. Τόσο στη μία οσο και στην άλλη περίπτωση, οι εντός των συνόρων επηρεάζουν τους εκτός . Οι εκτός τους εντός. Οι μέσα τους εξω. Οι έξω τους μέσα. Η διάσταση αυτή, που αναδεικνύεται στο βιβλίο μέσα από την αλληλοεπίδραση εξωτερικών και εσωτερικών παραγόντων και φορέων στη διαμόρφωση των ιστορικών και πολιτικών εξελίξεων, προσδίδει μια άλλη ανθρωποκεντρική διάσταση στην έννοια του πατριωτισμού. Τελικά ποιος είναι περισσότερο ή λιγότερο πατριώτης; O Κεφαλλονίτης ή ο Ελληνας που για να προασπίσει το δικό του ατομικό συμφέρον ακολουθεί πιστά τα κελεύσματα των ισχυρών , Ελλήνων ή ξένων, υπηρετώντας την ισχύουσα τάξη πραγμάτων στον τόπο του , ή ο Αγγλος και ο ξένος που στη βάση των αρχών του μετέχει στους αγώνες τρίτων για να προασπίσει αξίες και ιδέες συνυφασμένες με το ανθρώπινο δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, στην ελευθερία , στην ισότιμη μεταχείριση ;
Εκεί όμως που ο αναγνώστης εχει πεισθεί υποσυνείδητα αν όχι συνειδητά για την καθοριστική δύναμη της ανθρώπινης βούλησης και δράσης στις ιστορικές και πολιτικές εξελίξεις , η Εύη δεν διστάζει να υπονομεύσει την πεποίθηση αυτή. Ανοίγει την πόρτα της αμφισβήτησης προβάλλοντας εναν άγνωστο παράλληλο κόσμο, αυτό του υπερβατού , της μοίρας , του πεπρωμένου . Η Σεμίνα, κεντρική ηρωίδα στο μυθιστόρημα , ακούει ανεξήγητες φωνές και κρότους και έχει ενοράσεις για το αύριο. Ένα αύριο που δεν καθορίζεται από τον άνθρωπο αλλά από υπέρτερες δυνάμεις έξω απ’αυτόν . Όπως υποδεικνύει η ιδια η συγγραφέας, η «ελευθερία βούλησης παραμένει τυραννικό αίνιγμα». Το ότι δεν καταλαβαίνουμε τον κόσμο αυτό δεν μας επιτρέπει να τον απορρίψουμε. Το βασανιστικό ερώτημα για το πόσο τελικά μπορούμε, ως άνθρωποι, να επηρρεάσουμε το μέλλον μας και κατά πόσο αυτό είναι προδιαγεγραμμένο, προβάλλει ξανά και ξανά μέσα από τις σελίδες και την πλοκή του βιβλίου. «Αυτός εδώ ο κόσμος» εξομολογείται η Κυμώ (382) «κάπου φθίνει , κάπου σβήνει , κάπου συναντά τον άλλο. Στη ζώνη ανάμεσά τους , εκεί που και οι δυό αχνοφεγγίζουν και χύνεται ο ένας μέσα στον άλλο με ορμή , απλώνεται ο ενδιάμεσος κόσμος , οι αχανείς εκτάσεις της ανώτατης σφαίρας, της Γένεσης, της Γνώσης». Τι αποτελεί σε τελευταία ανάλυση «γνώση» και πώς αυτή κατακτιέται; To υπαρξιακό αυτό ερώτημα που προσδίδει στο βιβλίο χαρακτηριστικά φιλοσοφικού δοκιμίου είναι βαθύτατα ανατρεπτικό . Τίθεται επίμονα αλλά δεν απαντιέται . Δεν μπορεί ν’απαντηθεί . Γίνεται, γι αυτό το λόγο, κομμάτι της μυθιστορηματικής αφήγησης, επιτρέποντας στη συγγραφέα να συνθέσει τον μύθο και την πραγματικότητα , να υπερβεί τα ορια της στενής λογικής και να τολμήσει να θίξει θέματα που συνήθως δεν τολμούμε να τα συλλογιστούμε , πόσο μάλλον να τα συζητήσουμε .
Πάνω στον πλούσιο αυτό καμβά των ιστορικών και πολιτικών εξελίξεων αλλά και υπαρξιακών αναζητήσεων , η Εύη κεντάει το μυθιστόρημα της. Το σύνθετο αυτό εργο εμπλουτίζεται με πλήθος εικόνων και αναφορών που περιγράφουν, με αξιοθαύμαστο τρόπο, τα τοπία και τη φύση της Κεφαλονιάς , τα θρησκευτικά και λαογραφικά ήθη και έθιμα, τα γλέντια και τις διασκεδάσεις της εποχής, τις αρρώστειες και επιδημίες , τον επαγγελματικό και κοινωνικό βίο της ιθύνουσας τάξης αλλά και των ανθρώπων του μόχθου , τα οικιακά σκεύη , το λεξιλόγιο και τη ντοπολαλιά του νησιού . Ενας πλούτος εικόνων και πληροφοριών που αποτελεί ανεκτίμητη πηγή λαογραφικών αναφορών αλλά και πρόκληση για κινηματογραφική αναπαράσταση . Οι περιγραφές είναι τόσο ζωντανές και ακριβείς που ο αναγνώστης «ρουφά» εικόνες. Βλέπει να περνάει μπροστά του η κλειστή , ναπολεόντεια άμαξα του Λυμπέρη με τα τζάμια , τα κουρτινάκια, τα σκαλίσματα , τις προσεγμένες ρόδες της και το οικόσημο του . Μετέχει, μαζί με τους χωρικούς της Παλικής στις προετοιμασίες για την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα . «Μέλι , σουσάμι , μούστος , κυδώνια, σύκα, όλα έχουν παραταχθεί για να δώσουν παστέλια, κομφέτο, συκομαιδα. Ετοιμάζονται και ροσόλια στις αυλές ή στις στέγες των σπιτιών με γαρίφαλλα, τριαντάφυλλα, κανέλα ή φλούδες από κίτρα και οινόπνευμα και ζάχαρη. Οι φούρνοι καπνίζουν για βασιλόψωμα και φωτίτσες .Μεγάλες χύτρες βράζουν στα μαγερειά και στα παραγώνια. Στις αυλές είναι απλωμένα ασπροκέντια με χριστουγενιάτικες παραστάσεις… ». Πρωταγωνιστές οι ιδιοι οι Κεφαλονίτες , η ζωή των οποίων συνδέεται πότε με τη γή και πότε με τη θάλασσα.
Συμφωνα με τον Καθηγητή Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμπιγχαμ , Δρ Δημήτρη Τζιόβα, «η δυναμική επάνοδος του ιστορικού μυθιστορήματος οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι το παρελθόν αποτελεί αντικείμενο επανεξέτασης και αναστοχασμού . Οι μάχες του παρελθόντος , που είναι αναπόφευκτα και διαμάχες ταυτότητας , είναι αυτές που έδωσαν μια νεα ώθηση στο ιστορικό μυθιστόρημα , ένα δύσκολο και απαιτητικό είδος, που απαιτεί από τον συγγραφέα που θα το τολμήσει ενδελεχή έρευνα, συγγραφική τέχνη , εγκυρότητα αλλά και αφηγηματική γλαφυρότητα». Θα προσέθετα όμως ότι για να τολμήσει ενας συγγραφέας να βουτήξει στα αχαρτογράφητα νερά του ιστορικού μυθιστορήματος και να το υπηρετήσει με επιτυχία θα πρέπει πάνω απ’όλα να διαθέτει βαθειά αυτοπεποίθηση και εσωτερική ασφάλεια , επίγνωση της δικής του ταυτότητας , ακλόνητες αξίες και αμέριστη αγάπη και ενδιαφέρον για τον τόπο , την ιστορία του και τους ανθρώπους που την δημιουργησαν και συνεχίζουν να την δημιουργούν . Είναι όλα αυτά που κάνουν την Εύη Λειβαδά μια από τους σημαντικούς σύγχρονους ¨Ελληνες λογοτέχνες και μύστες του ιστορικού μυθιστορήματος .
Leave a Reply